Composiciones en dialecto vaqueiro


Textos:
-El Nachu de Buscabreiru.
-La boda.
-La pistola del Vaqueiru.
-Il día de San Xabiel.
-Brañas en el concejo de Valdés.
-Cantares.
-Pur mor de una garapiña.
-En el acebo.
-Farruquín el de Buseco.
-Cantares.





El Nachu de Buscabreiru
Cun luis chabius rinigríus, pulgánduchis il picheyu, dous tutúmbanas ´na cara, comu dous bonus chuviechus. Tres chinchones ´na cabeza seis malucus ´nel pizcuezu, esmanzanáu di cadriles galdíu di lus cuatru remus. Espatarráu ´ta ´na cama el Nachu de Buscabreiru. Cunta el sou primu Andrisín qui lu mayanun de afeitu. ´Nuna quimera que armanun esturianos ya vaqueirus sobru una moza, que andaban pur galantiáchela aquéchus. Unus dicen qui ricacha, ya qui faiga tistamentu, outrus que nun vei de aquecha, qui ha de chigar a pucheiru. Qui aúnda se tien de chombu, outrus qui nun tien remediu ya qui esponga el defuntu cúmu se ha de fer el intierru. Unos ricétanche ruda, qui ye bona pa ´l hestéricu, estus pónin-y ´na panza las untanzasde un carneiru....Esfregándu-y las tutúmbanas cun el sebu de un ribezu; aquéchus, cheite de cabras cun chiculate rivueltu.
 Hasta qui chi esquita al probe pur las narices. In estu chiega sufucáu un home, tous chi deixan el xeitu. Echa una güeyada al Nachu. In siguida amira al techu; sumeya cumu qui escurre; ponsi foscu ya cun ceñu. Ya al cabu salta aquel home; (qui yera un gran curandeiru) - lu qui-y pasa al Nachu, ye...qui las arcas chi cayenun. Pus tien, mialma, el brazu zurdu un forcu más qui el direchu. Mientris qui you lu sutrumu ide a catame un ripegu. Buscádeme vinu brancu ya un bon puñáu di rumeiru, media chibra di manteiga, traédeme un ciniceiru. Pa imbulubrachu... Nastoncias xa nin chi cabíu ´nel cuerpu el pan a la tía Fonsa:  ¿el d´óu sirá esti muletu? Las tutúmbanas n´a cara, lus malucus del pizcuezu son de las arcas caídas? ¿ óu diprindieste, magüetu.
Que al qui chi dan una zurra hay que sutrumi-y el cuerpu? Traédeme ´l alicorniu qui tien la ficha del Riescu. Qui si él nun lu resucita, catádelu intri lus muertus. Alburótase el cutarru, purque tous falan a un tiempu.  Aquechu ye Babilonia... You tou purr el curandeiro! Ya you por la tía Fonsa! - Que chi traigan el ripegu.Ya qui-y chivaten las arcas... -Qui lu tumben in il suelu pasiánduche bien el chombu... faciendu abondus pucheirus.... Saltóu la  madri dil Nachu, birrandu como un carneiru: You tou pur il alicorniu purqui lu demás ye cuentu;
 - Que si y calcan las cuestiechas, ¡mal anu! pa disfacelu nun nicisita outra cousa..chieve il diañu tal rimediu... Qui nin criéy el miou fichu pa fer tales isprimentus... Curtóuchi el filu nastoncias un subrín dil curandeiru, Qui ameraba pur la casa: - Aúnda nun fará de estu ochu meses qui Manteiga su esmazanóu in Busecu. - Cuandu caíu de un castañu, isquitánduche lus sesus; punxiénunchi ´l alicorniu ya ricachóu cumu un pierru. Ya nun visteis ´l outru día cuandu el xatu del Cabreiru si iscurnóu disdi la Pena hasta el fondu del rigueiru? 
Qui chi sirvíu ´l alicorniu? Cunucedes aquel viechu qui anda pidiendu pa ´l santu nestas brañas dil cunceyu? - Pus díuche la alfiricía, ya el miou tíu, cun un yesqueiru: in qui queimóu dechas plumas ya raspaduras di cuernu. Vulvéulu in sí. ¿Digu daque? Aplicádevus il cuentu; qui si vien il alicorniu ta dimás el curandeiru. Tircióu ´n estu el de la Pinta qui ye cuñáu dil infermu: You tou pur intrambas cousas: qui chi cuelguen dil pizcuezu ´L alicorniu, ya dispués pónganchi vinti ripegus in la boca dil estómagu ya si quieren un feisuelu.- In metá de la barriga; las untanzas de un carneiru cun un chagartu esfucháu qui chi tape bien el pechu. 
- Ya denche mil melecinas qui chi revuelvan el cuerpu pa que el miu cuñáu gumite; que i el mal chi queda dientru Cuidade di imbulubrachu, ya despunede il intierru. Cuálganche antós ´l alicorniu, espatárranlu ´nel suelu. Álzalu en pelu ya ´n aires el diañu del curandeiru; Estáchan-y las custiechas cumu nueces en un cestu; Póusalu dispués cachandu, ya, cun lus zapatus puestus, paséyase pur el chombu pa sintache bien lus güesus. Chinvantáilu, dixu antós; que vus xuru  pur San Pedru que mañana xa ta bonu, pus salíu bien il rimediu. - Van a puneche la manu ya tópanlu in sin fuelgu. ¡Aiquí fuenun las birridas, las voces ya xuramentus! In estu, a la cachandina, esmucíuse il curandeiru, pur qui quiciaves al bultu nun chi salten lus vaqueirus. 




- Traédeme el ceruxanu pa faer ´nél un iscarmientu, dixu el xenru di la Fonsa, esmesánduse lus pelus.
El subrín que tal ouíu puxu las barbas a muechu, pus, atupábase, mialma cumu chobu ´nun calechu. Díuche un muquete al candil qui che isquitóu a lus güechus a la ficha de Bandurria; ichóu dous ou tres al suelu. Ya, sin outra dispidida, salíuse a tumar il frescu. Tou si quidara a chumbisas; peru lus tres qui cayenun. Cuidandu qui il qui emburriara quiciás siría unu de echus, imbilórtanse y xustradas: lus outrus qui tal ouyenun. Impicipian a mayar cumu si fora in cintenu. Daban abondas birridas las mucheres ya lus nenus: Unus xuran, outrus ouchan; séi qui andaba el diablu sueltu! intróu la madre dil Nachu cun una vela di sebu. Achumandu aquel cutarru: al ver a fichu ´nel suelu espatarráu ya di bruces ou lu deixaran pur muertu. Impizóu a escunsulase puniendu el gritu ´nel cielu, hasta qui fixenun corru, deixandu al Nachu ´nu mediu. 
Rizánduche pur il alma vinticincu padrinuestrus. Disque quidóu cuncirtáu cumu se ha fer el intierru. Isquitanun pur las andias. ´Nestu iba amaniciendu; lus qui cun echas vinían iban a pousalu dientru. Cuandu vienun que el defuntu arriguilaba lus güechus Salíu la xente espantada pur aquechus piricuetus. Xurando a Dious ya cien crucis qui ´l Nachu de Buscabrieru rusucitara dil tou, istandu muertu de afeitu. Chamóulus la tía Fonsa ya más la ficha dil Riescu, qui con bona cherza intraran a sucurrer il infermu. Tupánunlu panza arriba cun lus güechus bien abiertus ya richandu lus caniles pur arrincase el ripegu- Qui nu y deixa chivantase: ¡Partavus Xudas lus güesus! Escurríais qui sanara cun il gargüelu tan secu, Que xa fai cerca de un día qui nu´entra gota ´n il cuerpu? Traédeme una cañada de esi vinu de Rusecu: Chieve il diañu ´l alicorniu, las untazas ya ´l rumeiru, qui hay qui dache vinu al home pa qui chi crezan lus fégadus
.... Bibíu de la primer pousa cincu pucheras lu menus matando bien la zapera; de outra pousa fui el restu. Qui chi pintóu de piricha, pus púxose antós direchu. Andrisín, disqui lu víu, dixu, chisgandu lus güechus. Si chi dan la melecina a Manteiga de Busecu en chugar dil alicorniu el diañu qui oiviera muertu! In chugar del gori-gori mi xinzan pur il piscuezu, ya truquemus ´nuna bofa lu qui iba a ser un intierru? Si ti empeñas, dixu echa, nun habirá más rimediu, pus siempri ti tuve chey. Xa , cuandu yéramus nenus. Riblincandu ´na cabana fíxisti abondus ribelgus; ya, intri couces ya muquetes, unda nun fai muitu tiempu, Qui vulviendu, xa di nueiti, di la fiesta dil Acebu, chéistimi la zancadiecha ya rudamus pur el suelu... 
Ya arrabuñéistimi bien, dixu el Nachu, qui unda tengu dechas uñadas ´na cara; pero xa ves si ti quieru.  Qui escontra ochu esturianus yera solu in Buscabreiru, ya si mi mayanun bien, unda esnandraséi in echus. Echuvus la bindición dixu Andrisín : pa Fribeiru desponede bona xantga, qui, ansí you miedre, siremus You y más la tía Fonsa lus padrinus ; ya un carneiru andoscu pa achó vus mandu, ya, pa muchalu, un pecheyu. Dil qui al Nachu vulvéu vivu
 -Pus pa qui istedes cuntentus, you una ouvecha machorra ya más treci durus nuevus Pa las arras, dixu Fonsa: ya güey cunvíduvus, nenus a xantar, qui tengu in casa cuatro chacones a muechu. " Ya qui nunca chogres cousa qui nun te coste dous pleitus!... ¿Cunvidádesme a la boda? Pus el tratu queda feitu. 



La Boda:
Unda nun amanecera; imprincipiaban lus gachus 


a cantar; dalgunus perrus remungaban pur lu baxu:Las calandras ya los niervus, cuasi a chumbisas ´nel campu,cuminzaban a xiplar una alburada de Mayu.La nueiti touvera fresca; pero Xuaca ´nun vintanu Magar el guisu, esperaba la chegada del sou Pachu. Chadranun reciu los perrus, lus paxarinus cachanun; espurríu Xuaca el piscuezu, cuntuvu el fuelgu, ya al cabu. Paricéuche que escuitaba achí acuchó cumu pasus; meteúse mastoncias dientru; seis menutos non pasanun, Cuandu sutruméuse toda cun catorce escupetazus qu´ i sultanun a la ourecha chamuscándula lus tacus.Ya dispués con ixuxús, cun birridas ya cun saltus, denúnche una sirinata que nun si virá dacuandu.Féixuse Xuaca de nuevas; asumóuse pul furacu,ya dixu: ¡quién aguardaba que chegaseis tan timpranu! Vou abrivus, que untavía tengu la xente runcandu...Entróu el primeru Pachu ya echa, pur afalagalu, Sultóuche dous bufitones ya tres plizcus en un brazu; él, como ye rigular, nun quixu quedar de baxu:Vulvéuche dous turniscadas; dispués que se saludanun sacóuches Xuaca la parva ya ´n esto fonun chegandu Más de vinti convidaus. Asumóuse Fonsa al cuartu ristrigánduse lus güechus, ya dixu: rapaces vamus?Andrisín vinrá detrás cun dous pecheyus ´nel machu. 
Y agora, pa facer boca, vou a iscandiavus un vasu. Ibus los mozus dilantre, nun seya que, reblincandum cun las mozas, nun cheguemus a la parroquia, ´nun anu.Impizóu la purcisión, todus a pata ya andandu, ya de dous cheguas se ouían lusgritus ya escupetazus; De modu que lus más viechus, si Dious mi salve, cuidanun que yera outra Francisada. 
Al subrín del Madrilanu. Chevói dous deus un pistolu que che lu estañara Xuacuel del ferreiro de Arganza, tapánduche dous furacus.Espatarróuse Anxilín, que a poucu lu chieva el diañu al estachái na vidaya un rivintón qu´el so hermanu Che trouxera de Madril. 
Unda nun deran seis pasus, cuandu estoupóu un rivólvere esquitándui de la manu.Ya faciéndui dos tutúmbanas a Xabilín el Chaparru...si non chiegan a la iglesia, séi que nun queda home sanu. Arricibílus el cura, rizánduches latinazus;
Ponxénunches la surticha; dénunse un puñáu de cuartus; Xuncénunlus pur la nuca, dixuches en castichanu una cousa que i chamaba la Pistola de San Pablu.que reza que la mucher ye la mucher, ya ´l home el amu;salénunse bien cuntentus; andoubu bien listu el xarru! Beichanun más de tres horas, dénunse abondus abrazus; pero pa turnar pa casa, nun si fonun tan dispaciu.Afluxára-ys la barriga ya asperaba el Madrilanu;¡qué extrañu ye que lus probes currieran cumu unus diablus! Cumu cuemen les vaqueirus ¿sirá minister cuntalu? Ricurdáis a Farruquín? Pues achí houbu más de cuatru.



La pistola del Vaqueiru
You chámome Pedru Prietu, Vicinu desti concechu natural de treita´n Sierra qui d´achí vienu miou buelu. Miou padri murríu di mal ya mia madri di duelu. You cumu era piquínin haridéilu di miou buelu.
Muitas ouvechas ya cabras tamién un famosu perru. D´iviernu tou na marina di branu subu pal puertu. Axuntéi bona manteiga tamién un zurrón di queisu.  You qui vi tou esto xuntu marchéi a vendelu a Uviedu.
 A la entrada d´un cunventu qui bien cuntéi  qui era ´l cielu. You quitéi la mia muntera ya fuime intrandu pa dientru. Achí vi tantu palaquín ya tantu palancar ardiendu, cumu pa achumar di dia tantu santu di maderu. 
Había una escuchichona, taba atada con un rechu, ya tamién una misona tapada cun sabaniechu. Ya dilantri había cuatru palanquines ardiendu. Tamién vi una siñurona asintada nun tayuelu. Salienun tres bigardos riburdiandu chevantandu ya caendu iban faciendu crucis ya ´l más viechu iba nu mediu. Cheganun a la misona ya achí fixienun sou cuentu; chevantandu un cachu pan qui era más blancu quí ´l cielu. Ya dachí a un pouquinín chevantanun un pucheiru, y´antós dachi qui chi das il viechu foy consumimiendu. You nun séia si tindría cheite ou si quiciáis fuera sueru, qu´inda nun quidóu fartucu ya mialma siguióu richambiendu. 
D´achi a outru puquinín outru bigardu cumu echus salióu tamién rebordiandu, il cilebru tinía piechu. Subióu pur una escalada ya mitíuse nun queisiechu. You di bonu ni di malu nun l´intindí más qui estu:
Piecha la boca Farrucu, qui ti tán cumiendu ´l queisu; You di la vuelta p´atrás, ya era virdá pa San Pedru. Qui´l diantri di un alguacil mi taba cumiendu ´l queisu; tinía la boca chena, ya inda las manus dientru. You alcéi el miou plalu ferráu ya dichi mitá nu cilebru. Sangre d´enguna chi fixi qui fui lu mixor dil cuentu. Peri dichi pa curar pa sieti mesis ya mediu; qui busca qui busarás nun s´atopó curandeiru. Y´al qui quiera vender queisus vaya vindelus a Uviedu, que achí chivei you lus mious y´al diablu cuartu ví d´echus.

 Mañana voy pal puertu
con cinci vaques y un perro
con la montera picona
y un pelu pintéu d´acebu.
Adiós, coyanina, adiós,
hasta otra vez que vuelva 
si nun vuelvo a la seronda, 
volveré a la primavera. 



Il dia di san Xabiel

Deixáimi que mi santigüe, purque outra cousa tan rala nun si víu intri vaqueirus dende qui´nil mundu hay brañas;
Pus nun dixu´l outru día el xenru de la Chagarta qu´il fichu di Xabilón, qui fay vint´anus marchara. Cuandu chi tucóu la suerti, ya naidi dél s´acurdaba, chigara a Busmargalí dí más achó di la Habana? Lus vaqueirus madrilanus xa si topan a patadas; peru viestis unu indianu pur un güechu di la cara? Cuntan qui´naquechas tierras, il oru ya más la plata sal a muzadas dil suelu cumu quien saca patacas.El nun sabe lu qui tien, qui xa van dieciséis cargas qui chi vienun ´nun barcu ya si y mitienun pur casa.
Lus pesus durus ya onzas cúntales a manigadas, ya di roupa di vistir truxu un sayu por simana; Ya siéntachi di piricha lus bigotes ya las barbas.Y ´esu qu´al diablu vaqueiru si víu cun echus ´na cara.Ya ye lu miyor dil cuentu qui en toda la ridulada impichizánse las mozas pur ver cuál d´echas lu atrapa;
Qu´il indianu vien sulteiru, ya la cunminencia abasta. P qui si escarmenen todas. En Busmargalí nu apara: Vey lus viernis a la Pola, lus sábadus baxa a Cangas, lus xueves sube a Tinéu; escuélgase por Chuarca.
Lus dumingus que fay bonu; outras veces vey a Navia; miérculis, di filandones, chunis ya martis, di caza; Sumeya qui tien azogu. Lu qu´houbu ´naquecha braña l´outru día, quita il xuiciu!¡Mal anu! si cilibraba. Ul día di San Xabiel: cumu il indianu si chama Xabilín, afegurádevus s´habría chapacada. Tuvu rigulviendu il mundu lu menus cincu simanas, ya truxenun d´Urtigueira cuatru ducenas di cargas. Di murluza ya di congriu, ya outras cuatru di rayas; di changostas ya cintochus axuntóusi una muntaña. Yeran trinta ya seis homes qu´in tou il día aaraban trayénduchi gulusinas ya bochus brancus di Cangas; Outrus cun carrus di vinu, cun carneirus ya tinralas, purqui taban cunvidaus todus lus de aquechas brañas.Cumpuxenun la cumida Bárbula ya la Chagarta, las dous fichas di Dintame cun outras dous madrilanas, Qui guiaban pur lus aires a la moda castichana. La víspura houbu figuera, beichandu al son di la gaita; Ya in cuantu riscóu il día ouyénunsi ocho discargas qui istoupanun di tal modu qui sutrimienun las casas. Sacóu antós il fucicu Xabilín pur la vintana diciendu: intrade rapaces qui vamos a ichar la parva. Quidánunsi todus tochus ya sin gurgutar palabra, viendu currer di dous fontes cumu di dous isquitanas.
D´una, anisáu cumu ilmíbiri, d´outra, aguardienti di caña di rusquías, dos muntonis qui cuasi al techu achegaban. Ya pa algamar las di inriba yeran mister iscaladas. Los gargüelus taban secus ya pur más qui lus muchaban. Nun atopaban rimedui que la sedi chis quitara. Faría cousa di una hora qui aquecha xenti achampaba.
Cuandu sacanun ´l almuerzu ya las dous horas la xanta, qui duróu hasta la ochu.¡Quí ruíu di caniladas! ¡Quí afluxar di lus calzones! ¡Quí culgase d´una cana ya xiringase,gulviendu cumu di nuevu a la carga! Aquechu yera xantar, lu dimás ye murundanga. Cumu pecheyus di vinu quidanun trinta d´ispaldas. Outrus di brucis, runcandu cun las barrigas bien fartas, las mucheris intritantu, unas beichan, outras cantan. 
Ya ´l diañu, qui nunca duermi, fixu qui s´isnandraxaren dous mozas, subru cuál d´echas al indianu chi gustaba. Nun tardanun in saltar los mozus d´aquellas damas, ya tris d´echus outrus vinti, armandu tan bona danza. Qui aquechu yera un infiernu. Lus nenus choran ya rabian: unus ruedan pur il suelu, outrus, surniandu las chágrimas.
Chaman a sa may birrandu agarrándusi a las sayas. Curtóis il filu Xabiel antis qui s´isfarraparan. Diciénduchis: A la mesa qui la cena mus aguarda! cumu si por la cabeza un xarro d´agua is vaciaran. Disamiciénunsi todus ya isfilanun pa la sala; qui ya facía dous horas quí s´acabara la xanta. Nastoncias asucidíu una cousa exturdinaria: naide dispertóu aquechus qu´afuera runcandu taban. 
Peru ansina que gulienun las murciechas cun las fabas, intranun dandu curcobus cun la dintame afilada. Seis horas duróu la cena:xa il guisu de la mañana impircipiaba a suplar ya un todía estoucinaban. Alzóuse ´nesta Dintame diciendu: Nenus, abasta! tinede más curtisía qui la xenti qui si farta. Sigún reza un chibru viechu, son prisonas sin crianza, ya si cunvidan a unu, hay qui quidase cun ganas; Ya anque séi qui las tenedes, si entra una prisona istraña cuidará qui estades fartus. 
Falta agora dar las gracias. A Xabilín, ya ispidise: qui di güey ´nuna simana torne a cayer San Xabiel ya qu´outra fiesta nus faiga; Qui cien anus lus disfrute di quien más quier in cumpaña ya a nós nun nus deixe in secu; qui, cumu diz la Chagarta. Si nus días di Xabiel houbu tal chapacanada quí sirá s´hay gori-gori, ou si il indianu si casa!



Brañas en el Concejo de Valdés
Retsouso, Silvatsana, Ablanedo, Adrado, Argumoso, Arguitsina, Aristébano, Arnizo, Artosa, Buseco, Busantiane, Busindre, Estoupo, Busmarzo, Busmourico, Cabornu, Candanín, Candanosa, Faedal, Faedo, Gamotosa, Cabanín, La Figal, Los Corros, Pena, Repinoso, Sapinas, Brañarronda, Brañaverniza, 



El Franco:  La muy típica Casa-escuela, de la Braña, cubierta con losa fina de Rodelle. 

Cantares:

Ya está la nieve en Valverde,
ya el río Los Fueyos brama,
Ya podéis baxar vaqueiros
de los mayaos de Braña.
"Vaqueira cuélame l tseite
quiérolu pul culadoiru
que las mozas del miou pueblu
danlu cun pelus ya toudu"
"Non quiero berzas con untu,
nin tampouco con aceite:
lo que más a mí me gusta
son las papas con bon tseite".
"Esti pandeiru que tocu
ya de picheyu d´uviecha;
ayer birraba nu monte.
güey toca que retumbietsa".
"Mázate tsiche de vaca veyá:
mázate tanto como una ferrá:
mázate tsiche de vaca musea,
mázate tanto como una caldera"
Lleváronme del establu
el zurrón y la guiyá
la zapica y la salera
y el odre con la mazá.



Pur mor de una garapiña


Vivían en Busmouriscu dous vaqueirus en dous casas, las más fuertes el cuntornu, invidia de aquechas brañas. Una iba para arriba mientris la outra baxaba: el de ésta yera el Raposu; el de aquécha, el Tuertu: intrambas Andouvieran en xusticia hasta que el cabu amansaran, deixándulus bien palpaus lus curiales de la Chuarca. 
Morreran los dous vaqueirus; lus dous fichus que quidaban chámanse cumu sous padres. Estu nun ye cousa rala. El Raposu ta pur puertas, pus nun che queda una cabra, pero gasta una dentame que ye espantu de fugazas. De chetras nun sabe cousa; peru a beichar , en seis brañas naide i pon el pie dilantre. 
Ya pa xugar a la mata. A la brisca ya al parar, nu hay ouitras uñas tan chargas; que esfuecha a lus cumpañeirus si dacuandu lus atrapa. El vive de lu que cueme, que naide sabe óu lo gana; un peso duru ´nel bolsu nunca al ciundináu che falta. Nu hay fiesta, boda ni entierru filandón, bautizu ou danza ou nun se tope el malditu; séi que Xudas che lu amaña: Tá cumu Dious en tous chaus a nun ser ou se trabacha, pus diz que nu i dobla el chombu pa el picón ou la gadaña. Ya que i cimbla dimasiáu pa chevar dalguna carga. Cun tan bonas cuminiencias, a la corta ou a la charga. Tien que facer bona boda



Anda arrichueiráu ya mialma tris de la ficha del Tuertu, que ye una bona rapaza.
Garrida, trabachadora, ya que tien bien pur la casa. Echa nun che da parola, peru nu i pon mala cara. El que nun lu mira bien ye el Tuertu, que ta que salta pur mor de una garapiña que tupara xuntu a Arganza.
El fichu del Culuráu, ya el Tuertu xura que en Cangas che esqueiciera ´na tabierna, ya el Raposu díxui: "Cacha, nun te disfaiga lus dientes de la primera xustrada. La garapiña ye mía, ya siempre fúi de mia casa: Xa miou pai surmiaba ´n echa antes de la Francisada. La garapiña ye prieta, la garapiña ye blanca.
Embilórtanse lus dous ya zúrranse la badana. Después que se escarmenanun dixu el Culuráu : "Apara. ¿De qué ye la garapiña?.. Salta el Raposu: ye de asta. Salta el Tuertu: ye de güesu, Salta el Culuráu: ¡abasta! Que nun ye d´unu nin d´outru, que ye de boje; ameráila. Agachanun la ourechas, nun gurgutarun palabra; Peru richánui lus dientes al Tuertu, ya, cun la rabi, xuróu la guerra al Raposu hasta que che saque el alma.Composiciones en dialecto vaqueiro. José Mª Flórez y González.



 En el Acebo:

Xuntáranse más vaqueirus en el Acebo ´l outru anu que pelus tien una cabra ya fuechas vinti castañus. Hóubulus de Buxinán, La Feltrossa ya Lus Chanus, Brindimiana, ´L Acebal, de Cheiriecha ya ´l Rechanu........ Chegaban de todas partes; ya tamién lus asturianus facían bon furmigueiru; nun se cabía ´nel campu Achí taban las de Cangas, vendendu  lus bochus brancus, escabeche ya rusquías Cun lus pecheyus ´nel carru Había trinta tabiernas; salía un tufu dacuandu de murluza que tustaban ya de fabas cun muscanciu Que resucitaba un muertu. Unus prigonan rusarios, outrus vienden augua fresca en xarrus prietus cun ramus; Lus ciegus tocan ya cantan, lus tambores, ridublandu, acumpañan a las gaitas; ya todus falan tan altu. Que aquechu ye Babilonia. 
Las campanas impizanun a chamar la xente a misa; lus del Acebal intramus; Ya tucandu lus pandeirus, chevandu un ramu bien maju, cantamus tous esta xácara que sacóu un madrilanu: A la Virxen del Acebu este ramu chi intrigamus, pa que nus guarde las vacas que nus críen bonos xatus. Lus vaqueirus de Cheiriecha chevanun tamién un ramu; peru nun valenun cousa las coplas que chi cantanun. Duróu la misa una hora, la purcisión un bon ratu; you esquitéi pour las alforxas, que taba mediu burrachu.
 De la solfa de la misa, lus vuladores ya ´l flatu, las birridas ya la bucha: nun cuspía de sicañu. Atrapánunme las mozas cun la bota intri las manus; ya, sin deixame siquiera que rimuchase lus labius, Rifrigánunme el fucicu cun natas ya queisu blandu. You imbilurtéime cun una, ya intrambus lus dous rudamos. 
Puxichi de carantueña una escuchiecha de palu  que trouxeran con cuachada, ya unda chi quidaba algu; Peru cheganun las outras, lus mozus tamién tircianum, ya mialma que custóu trunfus disfacer aquel cutarru. Sintámunus a xantar, ya cabu a nós lus de Ubachu, lus caniles nun paraban; las botas, xarrus ya vasus. 
Sicábanse tan axina que asumiyaba milagru. Esguilaban lus feisuelus pur lus gargüelus abaxu. Cuandu cheganun dous mozus ya dixenun: ¿Nun beichamus? alzánunse tous de afeitu, lus viechus ya lus muchachus. 
Yéramos vaqueirus solus, nin siquiera un asturianu. Cantaban cun lus pandeirus la mucher del Marabayu ya la ficha de Catorce, peru tintóulas el diañu. Indilgaches una copla a las rapazas de Ubachu, que dicía: Las miciquinas de Ubachu nun saben filar el cerru ah mal anu pa echas ¡ya qué bien peinan el pelu! Armóuse tan granizada de muquetes ya de palus, patadas ya murdiscones, que d´unu ya d´outro bandu Poucus salienun en secu Lus de Vacháu ya Triscastru, que yeran d´echus, griraban: aogra viréis burrachus. Si en Ubachu filan bien la estoupa, el cerru, ya ´l cáñamu; ya acumpañaban las voces cun abondus garrutazus. Quixu metese pur mediu el vistor de San Xulianu; peru mayánunche el chombu cun ochu ou diez estacazus.Composiciones en dialecto Vaqueiro. José Mª Flórez y González.-

Como ocurre en tantos puertos asturianos, y como recoge Aurelio de Llano en una de sus coplas referidas a los pastos del Sueve:
"Mázate,llechi del puertu de Sueve y faite mantega más blanca que nieve"
Eltrasiego de arrieros entre Asturias y Castilla debía de ser grande, y hasta en el mismo folklore quedó reflejado:
"Mocines de Tsaciana, !quién vos mantien!:los arreirus del Puertu que van y vienen!.
"Si ves un carro venir con una mula platera nun preguntes quíen ía; ye ´l Tuertu La Falguera"




Farruquín el de Buseco

Amigo Pachu: el domingu  farán aquí xuntu a Navia
una de dos mil dimonius ¡Quién touvera bona panza!
Ye el benditu de San Pedru  ya la xente empechizada 
estoucina gachus, chiebres  que escuenden en impanadas. Xa esfuechan cabras, xa ouvechas dende  mediáus di simana;  Ponen chacones a muechu  chiegan pecheyus  pur cargas:
Arroz ¡mal anu! ya zúquiri  séi que vien a manegadas;  tópanse lus bochus brancus cumu quien diz, a patadas. Ya puliendo  el Samartín quies que torne para casa!…. álcete el diablu pur burru; deixar  tal chapacanada.
Pur escudiechas  de chite que cuemu  ahí nesa braña?… él suañas ou tas dispiertu? antes que tal cousa faga.
Non quede  machu na recua, nin cabra chibre de sarna, la vaca moura s´enforque  nin quede ouvecha na cuadra: Párame tres fichus Pepa de la primera vintrada, ya nun nazga en ochu anus nin siquiera una tinrala.
Deixa que reviente desta,  comu diz que morréu Marta,  ya dispués será outru día, que Busecu nun se acaba……
Xa a Téifarus, ou me topu, chiega cada tufarada, de Andés, Las Cortes, Piñera, Vichaiclán,  La Culurada, 
Que queixera cien barrigas ya de uchenta la carpanta, 
ya embutir en una tarde lu menus  una cuitrala.
Adióus, Pachu;  si nun morru desta qu´esperu  panzada,  prometo  volver pur outra  pa la Virxen de la Barca.
II
Xantóu Farrucu d´Antona na boda de la so hermana 
seis garfechadas  de fégadu ya dous  ochas de cuachada; 
De una tinrala  los bréfites, la asadura ya las patas, 
tres andochas, dous muscancius….. lus bochus  brancus de Cangas,  ¡Mal anu lus que cuméu ! garbanzus, toucín ya fabas,  ya papas de  arroz cun zúquiri ¡Nuestra Siñora mi valga!
Nun cuemas tantu, Farrucu que estoupas comu granada;  ya él dache que che das: nun se víu  tal inchentada!
Nastoncias díu  nel payar  cun tou  el cuerpo a la charga, ya empezóu  a riturcese, ya a cerrar  cumu una cabra. Cruxíanche  los caniles cumu crux  una carraca;  ya pur asina que chiega toda la xente espantada,  Nun díu  tiempu  a que i mitiesen  de aceite dous garfechadas;  que al xiringai la primera,  sin dicir Xaxús mi valga, Toréu  la nuca, tiróu tres ducenas de patadas, echóu  l´alma  al bilu bilu, ya quedóu cumu una rana. 
Puxénunlu imbulubráu  pa metelu na furaca,  ya a pouco chegóu  sou primu  cun murluza,  de Chuarca; 
Ya dixu: “¡Pobre Farrucu! “sei que morréu  de carpanta.
“Nun chiegu a tiempu a mtetete  na barriga diez tachadas, Que sinón ¡álceme Xudas! aínda nun la intrigaras…. denche  a guler chiculate, pur si quiciás  apestaña…….
Aunque ricelu que estando  cun la farangacha branca, 
espurríu cumu un chebratu, ya cun las manus cruciadas,  Si Dious nun fai  un milagru  que tiemble toda la braña, pa ´l miou cortu intendimientu, el míou Farrucu ricacha.
Farruquín el de Busecu morrera de una inchentada; 
Farruquín el de Busecu, que naide fondu i tupara.
Tou lu chevalas de afeitu, cumu  quien siega a gadaña…….. Güechus  que ti vían ir cantando  pur estas brañas,  ya güei  ti ven espurríu  mitidu nesa furaca!
Quién zorrera comu tú  cun la barriga bien farta,  ou cumu  el rucín del Reciu  de un inchente de cebada!
Dixu, ya torcéu el fucicu,  esfregándulu  na manga;  dous chágrimas i rundanun  de los güechos a la barba;  Tres berridas de castrón sacóu  del fondu del alma;  cuntestándume lus outros, ya vulvénunse pa casa. 
Composiciones en dialecto vaqueiro. José Mª Flórez y González.




Cantares:
-"Los pastores en el monte, por cuidar los animales ni oyen misa los domingos ni visitan los altares".- "En el monte nací yo: donde nacieron los robles, donde nació la madera para los escarpidores".- " -¡Adiós la Torre del Ciego, Torre de la Panadera! ¡Adiós, al Pared-moyades, Banoria con su cotera!¡Adios, la casa de abaxu, casa de Juana Porrera! ¡Adiós, al Cotera-llaciu, coterín de la Jelguera!¡Adiós, al Cantu-palomar, donde yo tocaba la mueya!.... -"Esta ronquera que tengo me la cogí en la majada con el sol, con el nublado, el orbayu y la rosada".- -¡Qué triste llega el pastor a la cabaña, mojado; todito lo disimula si no le falta el ganado!".- 

Comentarios

Entradas populares de este blog

Asturias vista por Viajeros siglo XVI -XX

El ñeñu enfermu {Antigüa poesía Asturiana}

Riocaliente (Ardisana)

Aguino - Perlunes

Coya (Piloña). Fotos antiguas

Playa de Barayo

Manifiesto del Hambre

Entradas populares de este blog

La Esfoyeta (Comedia Asturiana)

Asturias vista por Viajeros siglo XVI -XX

Coya (Piloña). Fotos antiguas